مدیر حوزه علمیه استان قم در گفت وگوی اختصاصی با خبرگزاری «حوزه» ضمن تشریح جایگاه اساتید مراحل مختلف تدریس و نیز نحوه پذیرش اساتید حوزه را تشریح کرد.
وی در این گفت و گو با اشاره به نگاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) به جایگاه استاد و شاگرد گفت: امام صادق(ع) نقش استاد را در تربیت و ارتقای دینی طلاب بی بدیل و پایدار می دانند، این بیان امام نشان دهنده این است که همه فعالیت های مبلغین و پاداشی که به آنها داده می شود، برای استاد هم در نظرگرفته می شود.
شاگردی که در محضر استاد، کسب فیض میکند و از مباحث اخلاقی و علمی او بهره می برد، در واقع دینداری خود را به استاد می سپارد، اگر این استاد، از خدا بگوید، شاگرد بنده خدا شده و اگر خدای ناخواسته از شیطان بگوید، بنده شیطان شده و این نشان دهنده جایگاه تأثیر گذاری استاد است.
پیامبر اکرم(ص) اولین استاد در عالم خلقت
پیامبر اکرم(ص) اولین استاد در عالم خلقت و کامل ترین عقل بشری است، از همان زمانی که رسول خدا (ص) به مکه و مدینه آمدند، اقدام به تربیت60 شاگرد و تأسیس حوزه علمیه کردند، متأسفانه این شاگردان در محاصره مشرکین گرفتار شدند و به شهادت رسیدند.
امیرالمؤمنین(ع) دومین استاد جامعه بشری
حضرت علی(ع) دومین استاد جامعه بشری است و آن حضرت در نهج البلاغه، دنیایی از معارف دینی و الهی را در اختیار شاگردان مکتب اهل بیت(ع) گذاشته، این امر نشان میدهد، ائمه طاهرین(ع) نقش استادی، جامعه را به عهده دارند و کلمات آن بزرگواران برای همگان فصل الخطاب است.
جایگاه ویژه استاد در حوزه
بر این اساس حوزه علمیه جایگاه ویژه ای برای استاد بازکرده و یکی از سنّت های دیرین حوزه در گذشته، شناسایی شایسته برای تدریس پایه های پایین توسط اساتید و متولیان امر بوده است.
تصویب طرح «استاد معین» در شورای عالی حوزه
در شورای عالی حوزه، شناسایی طلاب قوی برای تدریس پایه های پایین، به عنوان«استاد معین» به تصویب رسیده ؛ استاد معین، طلبه فاضل و قوی است که پایه های پایین حوزه را با موفقیت به پایان رسانده و مدیر مدرسه، توانایی بیان و ارائه مباحث برای طلاب پایه های قبلی را در این طلبه می بیند.
اساتید رسمی
استاد سطح یک،کسانی هستند که از پایه اول تا ششم را تدریس می کنند، تعداد آنها900 نفر بوده و در 45 مدرسه علمیه سطح استان به امر تدریس مشغول می باشند، در این مدارس حدود7 هزار طلبه مشغول تحصیل علوم دینی پردازند.
نحوه پذیریش اساتید
اساتید برای تدریس مراحلی را باید بگذرانند، در ابتدا لازم است در مرکز مدیریت، پرونده تشکیل داده، در آزمون شفاهی تدریس شرکت کنند،کسانی که امتیاز لازم را بیاورند، در آموزش مهارتی تدریس پودمانی شرکت میکنند و بعد ازگذراندن این دوره، به آنها مجوز تدریس سطح یک حوزه داده می شود.
تدریس در سطوح عالی:
اساتید سطح دو، یک هزار و260 نفر می باشند،کسانی که مهارت علمی لازم را در سطح یک، به دست آورده و توانایی خود را برای تدریس سطح بالاتر نشان داده اند، طی مراحلی در مرکز مدیریت، اجازه تدریس سطح دو یعنی مکاسب و اصول و بعد از مدتی در سطح سه، یعنی کفایه برای آنها صادر می شود.
رتبه بندی اساتید
اساتید حوزه مانند، دانشگاه رتبه بندی و درجه بندی می شوند، این افراد، بعد از شناسایی به عنوان استاد معین در پایه های اول تا سوم یعنی استاد مقدمات(ادبیات و منطق)، بعد از احراز صلاحیت تدریسی، به عنوان استاد فقه و اصول در پایه(4 تا 6) و بعد از طی مراحلی به عنوان استاد مکاسب و اصول و در مرحله دیگر تحت عنوان استاد کفایه و بعد از رسیدن به مهارت علمی قوی نهایتاً به عنوان استاد خارج، رتبه بندی می شوند.
نقش استاد در تعالی حوزه پررنگ است
اساتید تنها بر اساس احساس وظیفه، تعالی و پیشرفت و ارتقای علمی، رسالت شرعی و دینی وارد صحنه تدریس در حوزه می شوند واین افراد مانند اساتید دانشگاه نیستندکه از امتیاز خاصی بهره ببرند و حقوقی و مزایای خاصی هم دریافت نمی کنند.
فرایند مجوز تدریس در حوزه
بر اساس قانون شورای عالی حوزه کسانی که 15 سال در سطوح عالی تدریس کرده باشند، بعد از طی فرایندی مانند قبولی در مصاحبه علمی و احراز صلاحیت علمی و اخلاقی و همچنین ارائه نوار درسی، مجوز تدریس برای تدریس خارج فقه و اصول برای آنها صادر می شود.
دو شیوه رایج تدریس در حوزه
برای تدریس در حوزه دو روش رایج وجود دارد، اول استاد تمام درس را قبل از متن به اختصار بیان میکند و بعد تطبیق متن را شروع میکند، یعنی از بین 45 دقیقه تدریس، حدود20دقیقه ازخارج متن توضیح داده می شود و در ادامه شروع به تطبیق میکند.
شیوه دوم
استاد درس روز را به چند بخش و یا پاراگراف تقسیم می کند، هر پاراگرافی را در ابتدا توضیح داده، بعد متن خوانی صورت می گیرد و در مرحله دیگر بخش های بعدی به همین ترتیب تدریس می شود.
بهترین روش تدریس
روش خوب در تدریس این است که استاد ابتدا نمایی کلی از بحث را مطرح کرده، سپس ارتباط درس را با بحث قبل مشخص کند، بعد هر بخشی را مفصّل توضیح و در ادامه با متن تطبیق نماید، این روشی است که اجرا شده و مورد استقبال شاگردان و طلاب قرار گرفته است.
تقریر نویسی
نوشتن درس مهم، ولی نکته برداری از درس مهمتر است؛ زیرا نکته برداری از درس ها، باعث تقویت بیشتر طلبه می شود، در درس خارج جزوه پخش میشود، ولی نباید به این مسئله بسنده کرد؛ طلبه درس خارج باید متفکر بار بیاید و بیاندیشد و به جزوههای استاد اکتفا نکند، معنای تقریر نویسی این است که شاگرد ابتدا بحث را خوب بفهمد، بعد بنویسد و زمانی که در مطالعات وسیع به مباحث جدید رسید، آن را هم بنویسد و در مراحل بعدی با توجه به مطالب استاد و مطالعات وسیع به نظراتی که رسیده آن را بنویسد، در نهایت نتیجه "تقریرنویسی"، "حاشیه زنی"، "خوب مطالعه کردن" و "فهمیدن"، اجتهاد می شود.
درس خارج چه درسی است
دروس خارج متن محور نیست، بلکه در شعاع وسیعتر از مکاسب وکفایه، مباحث مطرح می شود، اگرچه ترتیب موضوع استاد بر اساس کتب عروه و یا تحریر الوسائل و یا منهاج است، اما مباحثی که استاد مطرح می کند، خارج از این کتاب ها است؛ ترتیب بحث برای این است اگر طلبه خواست به این کتاب ها مراجعه کند، اطلاع از ترتیب بحث داشته باشد.
برگزاری حداقل10 درس خارج در موضوع های فقه جدید
حوزه پویا و به روز تشیّع، همیشه در مسائل مستحدثه و به خصوص در بحث فقه مضاف، ورود کرده، به همین دلیل بعضی بزرگان در درس خارج، فقه الولایه، العقود و معاملات روز و فقه الرسانه را بیان کردند.
یکی از برنامه های مسؤلین حوزه، بر اساس مطالبات رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال تحصیل جدید برگزاری حداقل10 درس خارج در موضوعات فقه جدید مانند، فقه التربیه و فقه الجامعه و ... است که مورد نیاز نظام و جامعه نیز می باشد،
درباره به اجرا درآمدن این مباحث در سال جدید تحصیلی، با اساتید توانمند و شناخته شده درس خارج نیز هماهنگی های لارم صورت گرفته است.
نقش مراجع در اداره حوزه
مراجع تقلید همه مراحل استادی را گذرانده اند به مقام مرجعیت رسیده اند و سکاندار حوزه هستند، امام راحل و رهبر معظم انقلاب هم تاکید زیادی در مورد جایگاه و شأنیت عظیم مرجعیت داشته و دارند.
نقش استاد در اثر گذاری
درباره تأثیرگذاری کلام استاد، لازم است به روایتی از نبی مکرم اسلام(ص) اشاره کنم، پیامبر(ص) فرمودند«زمانی شخص، در دیگران اثرگذار استکه سخن از قلب او برخیزد، یعنی خود اهل عمل باشد، اما وقتی کلامی از زبان برخیزد قطعا بر جان هم نمیشیند، یعنی اینکه نمی تواند اثرگذار باشد، مرحوم آیت الله مشکینی یکی از اساتید اثرگذار در حوزه بود، وقتی درس اخلاق می گفت؛ حدیث و روایت بیان میکرد، آن قدر در طلاب اثر میگذاشتکه طلبه در همان درس گریه میکرد.
در همین حوزه، برخی اساتید آن قدر بر روی هوای نفس خود کار کرده و آن را مهار می نمودند، زمانی که با کسی سخن می گفتند، با همین سخن نافذ خود، نفس شاگرد و طلبه را نیز مهار می کردند.
خاطره
زمانیکه در حوزه علمیه اصفهان درس می خواندم، شیخ اسماعیل کرباسی استاد کتاب معالم بود، با اینکه معالم کتاب اخلاقی نیست، اما وقتی با بسم الله شروع میکرد، ابتدا روایت اخلاقی می گفت، این روایت، آن قدر در طلبه اثر می گذاشت که شاگردان را تحت تاثیر قرار می داد این اثرگذاری از سنّت های حوزه بوده و لازم است اساتید در سال تحصیلی جدید، اهتمام ویژه ای به احادیث اخلاقی داشته و در ابتدا یا انتهای درس، از این گونه مباحث غافل نباشند.
استاد انقلابی
حوزه علمیه، مهد و علت محدثه انقلاب است و در جریان پیروزی انقلاب اسلامی نقش بسیار پررنگ داشته؛ زمانیکه مردم دیدند روحانیت و طلاب برای برپایی انقلاب حرکت کردند و در جلوی مدرسه حجتیه خون آنها ریخته شد، همین مسئله عاملی شد تا مردم مبارز در شهر های مختلف، تبریز، تهران و مناطق دیگر نیز به حرکت در بیایند و به حمایت از انقلاب و حوزه بپا خیزند.
این حرکت و خیزش مردمی اتفاقی نبود، بلکه تأثیر کلام امام راحل و اساتید حوزه مانند مرحوم آیات خزعلی ها و مشکینی ها و دیگر اساتید عامل این خیزش بود و با سخنان نافذ خود منشاء خیرو برکت بوده اند.
بر همین اساس رهبر انقلاب روی حوزهای که مهد انقلاب بوده و باید مهد انقلاب باقی بماند، تاکید فراوان کرده؛ چرا مردم انقلاب کردند، چون مراجع و روحانیت و حوزه به انقلابی بودند.
اگر حوزه ای که پیش قدم کار بوده، چنانچه خدایی ناخواسته دچار چالش شود، تأثیری مسقیم روی نظام و جامعه می گذارد و به همین دلیل، جامعه هم منفعل از انقلاب خواهد شد.
بر این اساس همه خدمت گزاران در پاسداشت، ترویج و انتقال معارف انقلاب وظیفه خود می دانند به بهترین صورت برای انتقال این معارف به جامعه و حوزویان، برنامه ریزی دقیق انجام دهند تا حوزه در عین حال که علت محدثه است، علت مبقیه هم باقی بماند و جامعه همیشه پشت سر روحانیت حرکت کند.
گفت وگو: قربان اسلامی نژاد
40/313
